U Republici Srpskoj nijedna institucija ne kontroliše kvalitet „porcijaške ribe“, odnosno ribe koja je ulovljena u vodama Srpske i koja se stavlja na tržište. Drugim riječima, stanovnici Srpske ne znaju kakvu ribu jedu i da li je ona zatrovana teškim metalima ili drugim zagađivačima.
U Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede kratko kažu da ovo „pitanje“ nije u njihovoj nadležnosti. Resor Borisa Pašalića brine samo o tome da li je riba koja se nalazi na tržištu ulovljena u sportskom ribolovu ili ne.
Za kontrolu „ribljeg kvaliteta“, kažu, moglo bi da bude nadležno Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju ili Inpektorat Republike Srpske. Iz kabineta Srebrenke Golić stiže još kraći odgovor: „Informacije koje ste tražili nisu u našoj nadležnosti.“
Inspektorat Republike Srpske, odnosno republička vodna inspekcija kao kontrolni organ, „nadzire privredne subjekte u obavljanju registrovane djelatnosti, a to ne podrazumijeva ovakve vrste podataka i istraživanja“.
„Pretpostavljamo da je jedini način da se dođe do ovakvih informacija neka naučno-istraživačka ustanova koja kroz neku vrstu projekta vodi istraživanje tako što se iz svih rijeka u Srpskoj sa različitih lokacija na vodotoku vade uzorci mulja i ribe. Nakon toga slijedi njihovo laboratorijski analiziranje“, kazali su u Inspektoratu.
Portparol „Voda Srpske“ Jelena Vićanović kaže da ni ova institucija nije nadležna za kontrolu kvaliteta „porcijaške ribe“. „Vode Srpske“ ne ispituju ni kvalitet riječnog sedimenta, odnosno mulj koji bi mogao biti zagađen različitim organskim i neorganskim zagađivačima poput žive ili olova.
Profesor Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci Radoslav Dekić kaže da bi kvalitet ribe trebao da se analizira tokom monitoringa površinskih voda. Kako se kontrolišu vode, tako bi trebalo da se kontrolišu i ribe.
„Ne znam u čijoj bi to nadležnosti trebalo da bude. Praksa je da su u sklopu izrade ribarskog plana propišu lokaliteti na kojima se kontroliše kvalitet ribe. Morali bi da postoje određeni lokaliteti za to“, istakao je Dekić.
Ihtiolog Andrej Gačić je šef „Shark Tales“ pri „National Geographic“ u Vašingtonu i direktor Centra za marinsku i slatkovodnu biologiju „Sharklab ADIRA“ u Naksaru. Za naš portal kaže da bi na nivou BiH trebao da postoji zavod koji bi morao da kontroliše kvalitet ribe.
„Koliko mi je poznato veterinarski fakultet vrši kontrolu kvaliteta namirnica, ali većina riba koje se kod nas prodaju bez zakonske osnove ne podliježe takvoj kontroli. Higijenska ispravnost kako morskih tako i slatkovodnih riba svakim danom je sve više ugrožena od strane različitih antropogenih pritisaka“, kazao je Gačić. Prije svega, tu se izdvaja polihlorovani bifenil, živa, mikroplastika (i s njom vezani perzistentni organski zagađivači), pesticidi. Pored navedenog, kvalitet ribljeg mesa i njegovu higijensku ispravnost značajno ugrožavaju radioaktivne materije, ali i brojne druge materije hemijske, biološke i druge prirode. „Karakter i stepen kontaminacija nije ni približno poznat s obzirom na gotovo pa kompletan izostanak sistematskih ispitivanja i kontrole ribljeg mesa, dok još uvijek nema dovoljno podataka o uticaju zagađenja i ratnog otpada na razvoj bolesti kod različitih taksa ribolikih životinja, posebno konzumnih. Kada govorimo o konzervisanom mesu i polukonzervama, trebamo biti svjesni da pored kvaliteta izvornog biološkog resursa, značajan uticaj na higijensku ispravnost imaju ulja i aditivi“, smatra Gajić.
Centar za životnu sredinu iz Banje Luke nedavno je objavio studiju prema kojoj su najzagađenije rijeke u BiH Bosna, Spreča, Miljacka i Željeznica. Najviše zagađenja dolazi iz otpadnih komunalnih voda iz naseljenih zona i industrije i divljih deponija.
„Svaka promjena fizičkog i hemijskog kvaliteta vode utiče na organizme koji u njoj žive. Svaka promjena uslova ima negativan uticaj na biljni i životinjski svijet i nerijetko dovodi do izumiranja određenih vrsta“, istakli su u Centru.
U Agenciji za vodno područje rijeke Save ističu da prate i ispituju kvalitet vode u Bosni, Uni sa Glinom i Koranom, Vrbasu, Drini i neposrednom slivu Save. U laboratoriji za vode Agencije ispituje se oko 80 različitih parametara.
„Podsliv rijeke Bosne ima najlošiji voda od svih kontrolisanih slivova na vodnom području rijeke Save na teritoriji FBiH. Jedan od glavnih izvora zagađenja su urbane otpadne vode koje se bez prethodnog tretmana direktno ispuštaju u vodotok“, kazali su u Agenciji.
Veliki problem prave i neprečišćene industrijske otpadne vode, a njihov uticaj je naročito izražen u tuzlanskom industrijskom bazenu koji negativno utiče na kvalitet rijeke Spreče. Zbog toga je Spreča najzagađenija rijeka u BiH. Značajni zagađivači rijeka su i deponije krutog otpada, kamenolomi, saobraćajnice, ribogojilišta.
Ministar za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Srebrenka Golić rekla je ranije da su rijeke u RS relativno čiste i dodala da ljudski faktor to može promijeniti svakog časa.
„Najbolji primjer za to upravo je Vrbas. Bacanje pet-ambalaže i plutajućeg kabastog otpada svakako ne pomaže da rijeke ostanu čiste. Sa druge strane, ne možemo Vrbas napraviti čistom rijekom ukoliko ne napravimo dogovor sa opštinama u FBiH. Naravno, Vrbas se zagađuje i u RS i to se sve dešava zbog nedovoljne svijesti ljudi o značaju čistih rijeka“, kazala je Golić.
Ona dodaje da je u rijekama u RS još nema hemijskog otpada i upozorava na njegovu opasnost. Golićeva podsjeća na ekološku katastrofu kada se prije nekoliko godina otrovna materija nakon pucanja nasipa izlila u rijeku Spreču.
„Riječ je o hemijskom otpadu koji je u Spreču stigao iz taložnika fabrike sode u Lukavcu. Svi znamo šta je nakon toga bilo. Mnoga domaćinastva nemaju riješen kanalizacioni sistem i ispuštaju fekalne vode u rijeke, a to dovodi do pomora riba“, kaže Golić.
Katastrofa koja je pogodila Spreču samo je dio „crnog scenarija“, jer se dobar dio ove rijeke ulijeva u Bosnu kod Doboja. I bez toga, Bosna je godinama jedna od najzagađenijih rijeka u BiH.
G. Dakić
