Iako u Republici Srpskoj ne postoji niti jedna jedina opština u kojoj nema divljih deponija, njihov tačan broj niko ne zna. Srpska se, prema ocjenama stručnjaka, davi u smeću, ali osim sporadičnih „akcija“ protiv divljih deponija, niko ne preduzima ništa da se ovaj problem ili iskorijeni ili svede na podnošljivu mjeru.
Na divljim deponijama, kojih u BiH ima više od 1.000, godišnje završi najmanje 100.000 tona otpada i nusproizvoda životinjskog porijekla. Odlaganje otpada na ovaj način predstavlja veliki rizik po zdravlje ljudi i životinja, te životnu sredinu, jer se nisu uništili uzročnici zaraznih bolesti koji kruže u prirodi.
Početkom septembra deponija u Drvaru je gorjela sedam dana. Gorio je i otpad ispod zemlje, a stanovnici Drvara su danima tražili pomoć jer su se, kako su istakli, i bukvalno davili u dimu i smradu. Prije nekoliko dana buknula je i divlja deponija u banjolučkom naselju Paprikovac, ali je ona odmah „lokaliziovana“. Ipak, stanovnici ovog naselja kažu da time problem nije riješen.
– Lako je ugasiti vatru, ali izgleda da je teško ukloniti otpad. Godinama molimo da se ova deponija ukloni odavde, ali niko ne čuje. Nije problem samo u požaru, nego i u tome što se ljeti s ove deponije širi nesnosan smrad. Ljudi svašta bacaju – od kreveta do pilećih i svinjskih iznutrica – kaže Dragana Dragojević koja stanuje u blizini ove deponije.
U Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske kažu da je tačan broj deponija teško odrediti, jer neke opštine, kako kažu, redovno ili povremeno sprovode aktivnosti čišćenja, odnosno sanacije divljih deponija na svom području.
– Opštine povremeno sav otpad sakupe i odvezu na opštinske deponije. Problem je taj što se ova vrlo brzo ponovo napune otpadom ili se formiraju nove divlje deponije, što i dalje predstavlja rizik za zdravlje stanovnika. Opštine su obavezne da sprečavaju odlaganje otpada, kao što su obavezne da sprovode uklanjanje tako odloženog otpada – kazao je resorni ministar Bojan Vipotnik.
Ne postoji, dodaju u ovom Ministarstvu, plan upravljanja divljim deponijama. Prije nekoliko godina usvojen je Republički plan upravljanja otpadom u kojem je, između ostalog, jedna od važnijih tačaka sanacija i zatvaranje neuređenih i divljih deponija. Svaka opština je obavezna da izradi plan upravljanja otpadom.
– Ministarstvo u saradnji sa Fondom za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske kontinuirano sprovodi aktivnosti u okviru svojih nadležnosti za uspostavljanje i unapređenje sistema upravljanja otpadom. U okviru „Drugog projekta za upravljanje čvrstim otpadom“ koji je finansiran iz kreditnih sredstava Svjetske banke izgrađene su i unaprijeđene deponije „Dep ot“ Banja Luka„ Regionalna deponija“ Zvornik, „Komunalne usluge“ Prijedor-deponija Kurjevo i Regionalna deponija „Eko Dep „Bijeljina. U okviru istog projekta odobrena su i grant sredstva, a cijeli grant je utrošen u unapređenje JP „Dep ot“ Banja Luka – istakli su u ovom Ministarstvu.
Direktor Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost Srpske Srđan Todorović kaže da je ova institucija u više navrata davala sredstva mnogobrojnim opštinama za uklanjanje divljih deponija, ali time, tvrdi on, problem nije riješen.
– Mi damo pare i to ne male pare, divlja deponija se ukloni, nema je dva ili tri mjeseca, a onda se ponovo pojavi. Divlje deponije se na taj način neće ukloniti. Nije dovoljno samo odvesti smeće i onda okrenuti glavu od tih lokacija – istakao je Todorović.
U Republici Srpskoj upravljanje otpadom koncipirano je kroz podjelu na regije, u cilju obezbjeđivanja manjih funkcionalnih jedinica i postizanja efikasnijeg jedinstvenog sistema upravljanja otpadom.
Strategijom upravljanja otpadom za period 2017-2026, kao i Republičkim planom upravljanja otpadom za period 2019-2029 postavljeni su ciljevi i mjere a sve u cilju unapređenja regionalnog principa upravljanja otpadom.
Navedenim strateškim i planski dokumentima planirana je do kraja 2026. godine izgradnja zajedničke deponije za regiju Doboj. Ukoliko se ostvare uslovi zbog specifičnosti područja razuđenosti teritorije i malih količina otpada, planirana je izgradnja deponije i za regiju Gacko i regiju Foča.
– Otežavajuće okolnosti za sprovođenje ciljeva i mjera propisanih strateškim i planskim dokumentima su razuđenost teritorije, male količine otpada u pojedinim regijama i nedostatak finansijskih sredstava, uzimajući u obzir da uspostavljanje regionalnog sistema upravljanja otpadom na cijeloj teritoriji Republike Srpske iziskuje velika/milionska finansijska ulaganja – kažu u Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske.
Udruženje građana „Greenways“ nedavno je „popisalo“ 24 divlje deponije na teritoriji opštine Mrkonjić Grad. U Baraćima je pronađeno pet divljih deponija, kao i u Gerzovu. Nataša Mazalica iz ovog udruženja kaže kako se divlje deponije nalaze svuda, ali najčešće se stvaraju pored puteva, na livadama, pored ili u šumama.
– Ljudi koji nemaju mogućnost odlaganja otpada u kontejnere ili takvu mogućnost ipak imaju, ali imaju i nizak nivo osvještenosti u vezi s ovim problemom, pronalaze mjesta gdje odloženi otpad neće biti lako vidljiv. Oni se vode time da problem ne postoji ako se problem ne vidi. Deponije godinama ili decenijama ostaju tu gdje jesu i uklanjaju se vrlo rijetko – kazala je Mazalica.
I ona naglašava da je uklanjanje i sanacije divljih deponija odgovornost jedinica lokalne samouprave. Ali kako je sam proces finansijski vrlo zahtijevan, a opštine su uglavnom prepuštene same sebi i uglavnom nemaju dovoljno sredstava, tako ovaj problem ostaje i opstaje.
– S druge strane, veliki broj domaćinstava, najviše u ruralnim dijelovima, nema obezbijeđene kontejnere niti odvoz otpada. Ovaj problem je izuzetno kompleksan i zahtijeva strateški pristup, pod uslovom da su odgovorni zainteresovani da ga riješe – rekla je Nataša Mazalica.
Prema podacima iz 2010. godine, kada je posljednji put rađena identifikacija sa planom za sanaciju i remedijaciju, utvrđeno je postojanje 270 divljih deponija na teritoriji Republike Srpske. Deponije su uglavnom mješovitog tipa (komunalni, građevinski, opasni otpad), a nerijetko se nalaze kraj izvorišta pitke vode, u šumama i u vrtačama.
– U okviru projekta „Partnerstvo za ruralna područja bez divljih deponija“, koji je finansirala vlada Švedske, locirali smo ukupno 24 divlje deponije na teritoriji opštine Mrkonjić Grada. Deponije su u najvećem broju bile identifikovane u prirodi (šume, pored rijeka ili napuštenih livada). Od 24 ukupno je uklonjeno deset divljih deponija u zajedničkoj akciji sa volonterima, opštinom i komunalnim preduzećem. Na tim loakcijama su postavljene i table zabrane – istakla je Mazalica.
Veliki problem imaju, između ostalog, i stanovnici naselja Omačine kod Rudog zbog divlje deponije koja se nalazi u mjestu Dolovi. Probleme imaju i u Višegradu. Pedesetak metara od rijeke Drine, pored puta za naselje Holijaciveć trideset godina smještena je nelegalna deponija. Ništa bolje nije ni u gatačkom selu Donji Lipnik u kojem divlja deponija zagađuje potok Mušnicu.
– Postoji veliki broj naučnih istraživanja i radova koji potvrđuju štetan uticaj divljih deponija na životnu sredinu i zdravlje čovjeka. Ovaj problem pogađa slabije razvijene države koje nemaju mogućnosti da obezbijede potpunu pokrivenost organizovanim odvozom otpada, razdvajanje otpada i postrojenja za reciklažu. Da situacija bude još gora, postaju meta razvijenih država koje izvoze svoj otpad i rješavaju ga se u spalionicama kod nas. S druge strane, svijest stanovništva u vezi ove teme je niska i izuzetno niska u ruralnim područjima. Kompleksan problem divljih deponija tako ne može imati samo jedno rješenje, odgovornost je na svima nama – rekla je Nataša Mazalica.
Divlje deponije, dodaje ona, prvo zagađuju zemljište, jer se procjedne vode slijevaju direktno u tlo. Procjedne vode su teško zagađene otpadne vode koje nerijetko sadrže veće količine teških metala (preko 20 puta od dozvoljenih granica). S obzirom na to da je tlo propusnog karaktera, ovakva zagađenja nalaze svoj put i do podzemnih, a potom i do površinskih voda.
– Pored toga, smješa gasova sa deponija sadrži velike količine metana, prema nekim procjenama od 45 do 60 odsto tako da se nerijetko dešavaju procesi spontanog zapaljenja koji zagađuju i vazduh uz još neke hemikalije poput hidrogen sulfida koji je štetan za ljudsko zdravlje. Možemo zaključiti da divlje deponije predstavljaju ozbiljne zagađivače životne sredine i mogu imati negativan uticaj na zdravlje čovjeka. Nije suvišno napomenuti i činjenicu da deponije privlače životinje (pacove, mačke, pse i krupnije zvijeri), koje dolaze do ljudskih naselja u potrazi za hranom i koristeći resurse deponija šire zarazne bolesti a i same bivaju podložne zarazama i bolestima – rekla je Nataša Mazalica.
G. Dakić
